Khung cảnh trên sân khấu trường Trung Học Ortiz vào một buổi sáng ẩm ướt tháng Năm thì quen thuộc với nhiều người ở Houston.

Các nhạc công mặc quần có các đường thêu, nón rộng vành, và cà vạt mầu sắc, họ chơi các nhạc cụ như vĩ cầm, ghi ta, kèn, và các nhạc cụ khác trong một kiểu được nhận thấy ngay là nhạc “mariachi”.

Nhưng điều làm cho nhóm này nổi bật là các nhạc công đều dưới 14 tuổi.

“Nó làm em cảm thấy sinh động,” học sinh lớp sáu Joshua Campos nói. “Khi em chơi nhạc, những vấn đề của em biến mất. Em chỉ nghĩ về âm nhạc.”

Trường Ortiz Middle School—tọa lạc trong khu Glenbrook Valley, dưới bóng các chiếc máy bay lên xuống ở phi trường Hobby gần đó—bốn năm trước đây được chọn là một trường magnet về nghệ thuật trình diễn và thưởng lãm.

Chương trình này tại trường Ortiz chỉ là một trong mười chương trình trên toàn Khu Học Chánh Houston, trải dài từ các trường tiểu học, trung học I cấp, và trung học II cấp.

Nhạc Mariachi là một loại nhạc bám rễ sâu trong văn hóa Mễ Tây Cơ, có từ nhiều thế kỷ trước. Chương trình này tại trường Ortiz được khởi sự để giúp học sinh yêu quý tính cách đa dạng của trường và chính Houston, và để cung cấp cho học sinh cơ hội học hỏi về nhạc cổ truyền và lịch sử cũng như ý nghĩa đằng sau các bài nhạc.

Nhưng nó không chỉ có âm nhạc.

“Nó đem cho các em nhiều cơ hội để diễn cảm,” Tina Garcia nói, bà là điều hợp viên chương trình “International Baccalaureate”. “Nó đem cho học sinh một nền tảng thật tốt về hoạt động toàn đội và diễn cảm và tự chấp nhận. Các em thay đổi.”

Đối với nhiều học sinh, mariachi cũng có tính cá biệt. Miguel Castano-Perez một học sinh lớp bẩy chơi ghi ta và kèn, em chỉ mới chơi nhạc có ba tháng. Nhưng âm nhạc ăn sâu trong lịch sử của gia đình em.

“Em trong chương trình mariachi bởi vì ông nội em là một mariachi,” em nói. “Em học từ ông em trước khi ông từ trần, và em chỉ muốn giống ông của em.”

Giám đốc chương trình nhạc, Angel Hernandez, có gần hai thập niên kinh nghiệm về mariachi. Lớn lên ở Cuba, anh trở nên quen thuộc với âm nhạc khi di chuyển sang Châu Mỹ La Tinh. Sau khi đến Houston, anh biết anh muốn dạy cho thế hệ kế tiếp về giá trị của âm nhạc.

“Có được một nhạc cụ trong tay thì rất tốt, từ một quan điểm về tâm lý, trong những năm luyện tập,” Hernandez nói. “Khi ai đó cầm một nhạc cụ, họ không thể cầm vũ khí.”

Tình trạng magnet của trường Ortiz đã “biến đổi môi trường này,” theo Garcia.

“Em thích ở đây sau khi tan học bởi vì khi em bước dọc các hàng lang, em nghe tiếng nhạc, em nghe các nhạc cụ được chơi, em thấy học sinh đang vẽ các bích họa, em nghe thấy những tiếng phát ra từ sân khấu,” em nói.

Trở về sân khấu, các học sinh trình diễn một hỗn hợp các bài mariachi truyền thống. Tinh thần đồng đội được thấy hiển nhiên trong lúc tạm nghỉ, hai em chơi kèn cùng châu đầu lại để tìm hiểu phần khó khăn của bản nhạc.

Nhìn thấy sinh hoạt toàn đội là một điều phổ thông cho anh Hernandez.  “Chơi nhạc tạo ra những cảm giác cao quý,” anh nói. “Đó là một công việc tập thể, bởi vì đó là ý nghĩa của một mariachi, một nhóm. Một gia đình.”